Uygur Türkçesinin Biçim Özellikleri

Uygur Türkçesinin Biçim Özellikleri

1.   Köktürkçede sadece armakçı kelimesinde kalıplaşmış olarak görülen –mAk eki Uygurcada fiil ismi olarak yaygın şekilde kullanılır: tutmakı “tutması”, tarımak “çift sürmek”

2.   Uygurcada, köktürkçede bulunmayan –(X)gsa- fiilden fiil yapma ekine rastlanır. Bu ek –(X)g fiilden isim yapma ekiyle sa- (istemek9 fiilinin birleşmesinden oluşmuştur ve dilek bildirir: kirigseyür men “girmek istiyorum.”

3.   +lAr çokluk eki Köktürkçede sadece insanla ilgili kelimelerde kullanılan çokluk eki, uygurcada her kelimede kunılmaya başlandı.

4.   Köktürkçede ilgi hâli eki ünlülerden sonra +ıŋ, ünsüzlerden sonra +nıŋ biçiminde iken, Uygurcada hem ünlülerden hem de ünsüzlerden sonra +nıŋ biçimindedir.

5.   Yükleme hâli eki, Köktürkçe olduğu gibi Uygurcada da üç türlüdür. Ancak Uygurcada +nI eki zamirle dışında da kullanılabilir.

6.   Köktürkçede bulunma hâli eki +Da, aynı zamanda çıkma hâli içinde kullanılır. Uygurcada da bu kullanım kısmen devam eder. Ancak asıl çıkma hâli edi +DIn’dır. 

7.   Köktürkçede zamirlerde hâl ekleri üst üste gelmez. Oysa Uygurcada hâl eklerinin zamirlerde bazen üst üste geldiği görülür: sisiŋe “size”, sinite “senden”

8.   Köktürkçede fiillerin çokluk 3. şahıslarında görülmeyen –lAr eki, Uygurcada fiillerde sıklıkla kullanılır.

9.   Köktürkçede fiillerin 2. şahıslarında seyrek olarak görülen  g sesi Uygurcada hiç görülmez. Uygurcada 2. şahıslarda daima ŋ sesi vardır.

10.   Uygurcada, Köktürkçede görülmeyen –yUk ekli görülen geçmiş zaman vardır: tüşe-yük men “düş gördüm”, ba-yuk sen “bağladın”

11.   Köktürkçede gelecek zaman –DAçI eki ile yapılırken, Uygurcada –gAy eki ile yapılır: ölgey men, barmagay sen

12.   –DAçI eki Uygurcada sıfat-fiil eki olarak kullanılmaya devam etmiştir.

13.   –sAr eki Köktürkçede zarf-fiil eki olarak kullanılmaktaydı. Uygurcada ise bu ek şart kip olmuştur: barsar men “gitsem”

14.   Uygurcada, Köktürkçede bulunmayan –(X)glı sıfat-fiil eki vardır: ögli “düşünen”, tigli “denilen”

15.   Gelecek zaman sıfat-fiil eki olarak Köktürkçede –sIk kullanılırken, Uygurcada –gUlUK eki kullanılır: tuyguluk yol  “duyulacak yol”